Metrum (z gr. metron – miara) to schemat porządkujący czas i rytm w muzyce. Określa, jak akcentowane są dźwięki w obrębie taktu oraz jakie wartości rytmiczne stanowią podstawę dla utworu. Dzięki metrum muzyka ma puls, powtarzalność i łatwiejszy do rozpoznania charakter.
Podstawowe rodzaje
Ze względu na liczbę akcentów i ich układ w takcie wyróżniamy kilka rodzajów metrum:
- Metrum proste – posiada jeden wyraźny akcent w takcie, np. 2/4, 3/4.
- Metrum złożone – zawiera więcej niż jeden akcent w obrębie taktu, np. 6/8, 9/8.
- Metrum dwudzielne (parzyste) – po akcentowanej części następuje jedna nieakcentowana (np. 2/4, 4/4).
- Metrum trójdzielne (nieparzyste) – po akcentowanej części następują dwie nieakcentowane (np. 3/4).
- Metrum złożone regularne – zbudowane z takich samych schematów prostych (np. 6/8 = dwa razy 3/8).
- Metrum złożone nieregularne – łączy różne schematy, np. 5/8 (2/8 + 3/8).
To właśnie metrum nieregularne i mieszane daje kompozytorom i wykonawcom pole do eksperymentów rytmicznych.
Zapis metrum
We współczesnej notacji muzycznej metrum zapisuje się na początku pięciolinii, tuż po kluczu i znakach przykluczowych. Składa się ono z dwóch cyfr:
- cyfra górna – określa liczbę jednostek metrycznych w takcie,
- cyfra dolna – informuje, jaka wartość nuty jest jednostką metryczną (1 = cała nuta, 2 = półnuta, 4 = ćwierćnuta, 8 = ósemka itd.).
Na przykład w metrum 3/4 w takcie znajdują się trzy ćwierćnuty lub ich równowartość, a w 6/8 – sześć ósemek, które zazwyczaj grupuje się w dwa akcenty po trzy.
Ewolucja metrum w historii muzyki
- W muzyce dawnej (do XVII wieku) podstawą były całe nuty i półnuty.
- W baroku coraz częściej stosowano ćwierćnuty i ósemki, co zbliżyło system do znanego nam dzisiaj.
- W epoce klasycyzmu i romantyzmu metrum stało się filarem form tanecznych (walce 3/4, polonezy 3/4, marsze 2/4).
- W XX wieku i muzyce współczesnej pojawiły się metra mieszane i nieregularne, np. 5/8 czy 7/8, charakterystyczne dla jazzu, muzyki filmowej i progresywnego rocka.
Przykłady metrum w praktyce
- 2/4 – marsze wojskowe, polki, szybkie tańce,
- 3/4 – walce, polonezy, menuety,
- 4/4 – najpopularniejsze metrum w muzyce rozrywkowej (rock, pop, blues),
- 6/8 – kołysanki, ballady, niektóre tańce ludowe,
- 5/4, 7/8 – muzyka nowoczesna, jazz, rock progresywny (np. „Take Five” Dave’a Brubecka).
